Ikkje noko snikk-snakk, gje meg tasketeori, takk!

av Idunn Victoria Rostøl

Då eg var liten budde eg rett på sida av ein magisk stad, Fluberget. Eg, lillebroren min og dei andre ungane i gata vandra over jordene på ekspedisjonar til dette merkelege berget, der me kunne finna ly under steinheller når det regna (noko det ofte gjer på Vestlandet), klatra i bratte fjellveggar og kikka forundra opp på eit skilt me ikkje heilt forsto. Me kunne ikkje lesa, men på skiltet studerte me eit bilde av ein gjeng menneske i underlege klede med hjelm på hovudet og spesielle blåseinstrument. Då me leikte oss på berget kunne me finna fleire område der nokon hadde hogd inn figurar i stein og måla dei i raudt, og tålmodige vaksne må på eit eller anna tidspunkt ha fortalt oss at desse spesielle bilda var restane etter dei merkelege musikkelskerane på skiltet. Dei hadde hengt rundt i området i bronsealderen, sånn 2500+ år før oss, og dei hadde hatt kjempeviktige saker på hjartet som dei nitidig rissa inn i berget. Nysgjerrig og forvirra kan ein ennå fylgja tankespranga deira, mens ein sjølv spring frå bergflekk til bergflekk i eit forsøk på å sjå alle dei 170 bilda og forstå noko av det heile. 

Her kan ein skimta skip med menneske ombord, strålande soler og legga handa si inntil ein innrissa, raud hand i berget og kjenna at dei lureblåsande steinrissarane ikkje er så underlege og fjerne likevel.

Her kan ein skimta skip med menneske ombord, strålande soler og legga handa si inntil ein innrissa, raud hand i berget og kjenna at dei lureblåsande steinrissarane ikkje er så underlege og fjerne likevel, men tilstades i ein nærast Åndenes makt-aktig varme som straumer frå det sørvendte, solvarme berget og møter ein i eit handtrykk. Desse bronsemenneska frå Fluberget har aldri stemt overeins med historiene eg har høyrt seinare om kor me kjem frå, der jammande lureblåsarar og himmelvendte soltilbedarar har vore skuffande lite tilstades, og tvilen på om dei ein gong for lenge sidan hadde vandra og dansa på jorda kom snikande. Men det var til eg blei frelst (for andre gong i livet mitt). Av Ursula Le Guin. Og eg er her i dag for å spreia det glade bodskapet. Vend om! For verda er meir magisk enn du trur. Og ho har plass til deg òg.

(...) eg er her i dag for å spreia det glade bodskapet. Vend om! For verda er meir magisk enn du trur. Og ho har plass til deg òg.

Dagen mennesket blei til: Ein einsam apekatt sit i ørkenen på sida av eit skjelett av ein tapir. Tapiren kjem frå ein familie av store, planteetande hovdyr og ser ut som ein vennleg miks av hest, nasehorn og gris. Men denne tapiren er altså heilt vekke, berre beinrestane er igjen, og etter å ha kikka på dei ei stund løfter apekatten opp eit av beina. Han banker forsiktig med det i bakken, før han forstår kor uendeleg gøy stor skade det kan gjera og like godt smell tapirhovudskallen i tusen knas. Seinare finn han dei andre apekattane for å banka meir, dei synest òg at det er uhorveleg kjekt, men om ein er med på leiken må ein tåla steiken; snart ligg ein av dei i bakken, steindaud. Triumferande hiv ein av dei drapsvåpenet mot himmelen, og kvervlande i lufta blir beinet eit romskip. Dette er òg ei forteljing om kor mennesket kjem frå og kva me er. Det er ei forteljing som begynner med store, harde, lange og skarpe saker ein bruker til å stikka, slå og smadra. Det er ei skapningssoge me har høyrt tusen gonger før, her gjennom den destruktive apekatten i filmen 2001: A Space Odyssey frå 1968. Men det er ikkje denne forteljinga Le Guin er interessert i. Ho har funne ein heim i ei anna historie om kor me kjem frå, ein annan teori om menneskeevolusjon; nemleg tasketeorien.

Tasketeorien blei fyrst lansert av forfattaren Elizabeth Fisher på 70-talet. Ho viser til at fleire som arbeider innanfor urtidfeltet, læra om den fjerne fortida då me tenker mennesket dukka opp, meiner at dei fyrste og mest essensielle kulturelle oppfinningane må ha vore behal- darar for å oppbevara ting ein har samla seg. Kanskje ein skinnpung, eller eit fletta nett. Ei proto-taska. Ein stad å surra inn eit spedbarn så ein kan bera det med seg, eit rom å legga fanga fisk i og ein plass å samla nøtter og røtter, frukt og bær. For lenge før ein laga seg intrikate våpen og fann på dei mest avanserte måter å plaga kvarandre, så var taska, spaden og kverna dei sentrale verktøya som skapte livsgrunnlaget. Det var dei òg all den tid ein barka saman.

Le Guin har stor tru på tasketeorien om vår felles fortid, men påpeiker at mammutjegerar tar opp uhorveleg stor plass i både gamle hulemåleri og nåtidige hovud. Dei er forteljingane om Helten og om Action, og ho gir dei namnet "the killer story". Og så lenge dei har vore rådande har ho ikkje kjent seg nevneverdig igjen i eller ynska å ta del i forteljinga om kva det vil seia å vera Menneske og å skapa Kultur, men heller kjent seg på sida av forteljinga om å vera menneske, eller òg tilstades i menneskeslekta likevel, men som eit defekt menneske. Men med tasketeorien derimot. Om det er menneskeleg å samla opp saker ein vil ha, fordi dei er nyttige, vakre eller etelege, i ein korg, ein bag eller ein sekk, for så å ta det med seg heim, heimen som jo er ein annan, større beholdar for menneskelivet sjøl, også seinare finna fram sakene og spisa eller dela eller spara dei til vinteren, for så å neste dag gjera det same igjen; viss dette er å vera menneske, så er ho med. Med liv og lyst. Og: å velja vekk the killer story til fordel for tasketeorien, betyr ikkje at ein er ein ikkje-aggressiv og ikkje-kjempande person med hovudet sitt i taska. Det betyr berre at om ein må kjempa for retten sin til å samla nøtter og å fortelja andre historier enn dei rådande, så er det ikkje noko heroisk ved det. Det er berre ein av dei fordømte tinga ein må gjera for å gjera det som eigentleg er viktig. Å sysla med taska.

(...) å velja vekk the killer story til fordel for tasketeorien, betyr ikkje at ein er ein ikkje-aggressiv og ikkje-kjempande person med hovudet sitt i taska. Det betyr berre at om ein må kjempa for retten sin til å samla nøtter og å fortelja andre historier enn dei rådande, så er det ikkje noko heroisk ved det.

Å henga seg på tasketeorien handlar ikkje berre om kos. Det er jo hyggeleg å heller tenka seg ei raud tråd av lommer fulle av fine og nyttige saker enn stadig skarpare våpen ein stikk stadig djupare inn i andre. MEN! Ein skal ikkje kimsa av kos som er kos åleine, men her er det faktisk noko meir under òg. Det er livsviktig å fortelja andre forteljingar. Som tasketeorien. For kva for ei verd skaper me gjennom å leva med ei forteljing som the killer story? Kva for nokon menneske blir me, om det er desse forteljingane som blir ståande igjen som Mennesket og Kulturen ein måler verda opp i mot?

Det er ikkje berre 170 figurar på Fluberget. Bronsealdermenneska laga òg 80 skålgroper. Her kunne ein legga frå seg saker, kva for nokon og korfor veit ein ikkje. Kanskje har ein samla glatte skjell, rare nøtter og blomar som lukta godt i gropene. Kanskje har ein gjort det fordi det er morosamt å skapa saker og godt å sjå på noko vakkert. Kanskje har det vore ein feiring av den varme sola, det friske regnet og kor godt det er å laga noko saman. Kanskje har dei kikka ei stund på alt det fine og rare dei har stelt i stand på berget, for så å springa ned på marka. Nokon speler på bronselur og det er tid for å dansa heile natta.

Idunn Victoria Rostøl er masterstudent i Europeisk kultur ved Universitetet i Oslo og redaksjonsmedlem i trass! tidsskrift.

Le Guin, Ursula K. "The carrier bag theory of fiction (1986)", 165-170 i: Le Guin, Ursula K. Dancing at the edge of the world: Thoughts on words, women, places. Grove Press: New York, 1988. 

Møllerop, Odmund. Spor i jord: Rogaland fra istid til vikingetid. 

Arkeologisk museum i Stavanger: Stavanger, 1987.