Å vera uendeleg stor og forsvinnande liten

av Idunn Victoria Rostøl

I ein Mummidal der Mummimamma hogger ved sjølv, Mummitrollet drar på eventyr aleine og Lille My overhovud ikkje er interessert i eller treng råd, hjelp og vink, blir Mummipappa i rolla som Pappaen med stor P overflødig. Oppgitt ser han korleis dei andre klarer seg sjølv, og det utmerka. Kva i alle dagar skal ein Patriark finna på då?

Om ein stirer for lenge på ei gatelykt eller inn i eigne auge i baderomspegelen, kan hovudet byrja å spinna rundt store og vanskelege spørsmål; eksistensielle spørsmål ein vender tilbake til meir eller mindre jamt gjennom livet, og som ingen er aleine om. Alle menneske har klødd seg grublande i hovudet og kjent suget i magen mens dei har undra seg over kva jordkloden er for ei sak, korleis i alle dagar dei enda opp på denne blå kula og kva ein skal driva på med når ein fyrst er her. Om ein har ein god dag, er det eit spennande under å tenka over kor liten ein er i verda og kor mykje ein ikkje forstår. Men om ein har ein spesielt kjip dag, kan ein bli slått i bakken med vemod over kor liten ein jo faktisk er og kor utruleg lite ein forstår av det store ukjente, som på sånne dagar ikkje berre er ukjent, men òg skummelt. Både mirakelet og tristessen i møte med Livet er, som sagt, allmennmenneskeleg. Men det finst òg andre skapningar som skottar på månen med nysgjerrigheit og uro, og ein av dei bur i Mummidalen. Han heiter Mummipappa.

Om kvelden lurer han seg innunder trea i hagen, der tussmørket legg seg fyrst. Her har han funne ei verd der han ikkje berre kjenner seg innanfor, men der han er sjølve midtpunktet.

På varme sommardagar kjenner Mummipappa seg heilt utanfor når dei andre i dalen puslar med sitt. Han studerer Mummimamma som hentar ved, spar i potetåkeren og går i kjellaren etter pølser til middagen. Det ho driv på med er bittesmå og kvardagslege oppgåver, men Mummipappa kan sjå korleis ho likevel er fylt av noko mystisk gøy. Sjølv om Mummimamma har gått ruta frå kjøkkenet til kjellaren hundretusenvis av gangar før, ser det kvar gong ut som om ho går den faste vegen for fyrste gong og synest det er like spennande. Mummipappa kikar vidare på Mummitrollet, som går forbi eit stykke lenger borte, fjern, privat og fullsett med eigne prosjekt og tankar. Pappaen prøver å granska My òg, men ho fyk berre forbi som «eit glimt av noko besluttsomt og sjølvstendig». Blant desse fornøyde syslarane står så den glanande og melankolske Mummipappa, som ikkje heilt forstår kor han skal høyra heime i det heile. Men det er berre om dagen. Om kvelden lurer han seg innunder trea i hagen, der tussmørket legg seg fyrst. Her har han funne ei verd der han ikkje berre kjenner seg innanfor, men der han er sjølve midtpunktet.

Blant dei mørke trea lyser ei glasskule på sokkel. Ho er ei magisk kule av lysande blått glas, og om ein stryk labben på ho er ho alltid sval. Om kvelden lener Mummipappa seg inntil kula for å få trøyst, for i kula blir dalen spegla og forvandla til eit draumaktig landskap. I sentrum av kula ser han sin eigen store snute, som med eitt har blitt verdas sentrum. Rundt snuten kan han skimta familien, men i spegelbildet har dei plutseleg blitt utruleg små. Dei ser tafatte og planlause ut, og Mummipappa liker det. Å sjå familien bli små og hjelpelause i den blå kula er kveldsleken hans. Det gir han ei kjensle av at dei treng å bli beskytta.

Å sjå familien bli små og hjelpelause i den blå kula er kveldsleken hans. Det gir han ei kjensle av at dei treng å bli beskytta.

Bildet av Mummipappa oppslukt i vrengespegelen, travelt opptatt med å beundra sin forstørra snute, og som må ta vare på dei stakkars små, ber i seg ein klang av dei kjende orda til Virginia Woolf frå A Room of One's Own: «Women have served all these centuries as looking glasses possessing the magic and delicious power of reflecting the figure of man at twice its natural size.» Der Mummipappa står aleine i solskinet og kjenner seg uviktig og utilpass, lengtar han tilbake til den forvrengte glasskuleverda i skumringen. Når han studerer glaskula, blir han fylt av ei herleg kjensle av å vera ei livsviktig brikke i livet i dalen, ein stor og viktig type dei andre umogleg kan klara seg utan. Dei andre, som om dagen skremmer han med sine målretta og sjølvstendige bevegelsar, blir i draumespegelen om kvelden puslete og usikre. I ein Mummidal der Mummimamma hogger ved sjølv, Mummitrollet drar på eventyr aleine og Lille My overhovud ikkje er interessert i eller treng råd, hjelp og vink, blir Mummipappa i rolla som Pappaen med stor P overflødig. Oppgitt ser han korleis dei andre klarer seg sjølv, og det utmerka. Kva i alle dagar skal ein Patriark finna på då? Lura seg inn mellom trea og kikka i glasskula.

«Women have served all these centuries as looking glasses possessing the magic and delicious power of reflecting the figure of man at twice its natural size.»

«Så rart,» tenker Mummimamma bekymra eit par dagar seinare. «Så rart at folk kan bli melankolske og sinte av å ha det godt.» Ho står på brygga ved badehuset. Mummipappa og Mummitrollet gjer båten Eventyret klar til avreise. Mummimamma er trøytt og engsteleg for at ho har gløymt noko viktig heime, det er nemleg lenge til neste gong dei ser igjen verandaen og det blå mummihuset. Heile familien skal reisa ut til ei øy Mummipappa har funne på kartet. Der er det eit fyr, og der skal dei bu. Mummimamma forstår ikkje korfor mannen har vore så trist heile sommaren, men ho skjønner at å bu på denne einsame øya er det som må til.

Midt ute på havet krøllar familien seg saman i botn av båten. Det er kaldt og høge bølger, og ikkje er dei heilt sikre på om øya på det gamle kartet faktisk er ei øy eller berre ein inntørka fluelort. Mens familien hutrar seg saman, styrer Mummipappa båten. Han held roret fast i labben og har omsider «fullkommen fred med seg sjølv.» Han kikar på familien som ligg pjuske på dørken. Dei har aldri vore på det store Havet før. Han er den einaste som kan styra båten, lesa kartet og finna kursen. Midt ute på det havet er dei heilt og fullt avhengige av han. Omsider har familien blitt like liten og hjelpelaus som i glasskula, og det er han som fører dei «trygt over det veldige havet, gjennom den blå stille natta.» Gjennom å setta familien i ein farleg situasjon dei ikkje har kontroll på, kan Mummipappa spela rollen som den heroiske Livbergaren. (Berre gløym at det var han som lurte dei opp i den farlege situasjonen i utgangspunktet.) Vrengebildet i glasskula har endeleg blitt verkeleg.

Midt ute på det havet er dei heilt og fullt avhengige av han. (...) Vrengebildet i glasskula har endeleg blitt verkeleg.

Når dei så kjem til øya (som heldigvis er ei øy, og ikkje ein fluelort), viser det seg likevel at Mummipappa ikkje har kontrollen. Ikkje får han til å tenna fyret, og havet forstår han seg slett ikkje på. I garnet er det berre tang og tare, og taket lekk i store straumar. Han finn seg ein stad på øya der han kan sitta aleine og bekymra seg, mens han tar på seg ei roleg og allvitande maske i møte med familien. Den nevrotiske Mummipappa, som gir heilt opp i augeblikket eit prosjekt ikkje går som planlagt, klarer ikkje å fylla den strikse mannsrollen her heller. Men heldigvis klarer familien seg sjølv, òg på ei aude øy. Mens Mummipappa stirer skremt på havet som oppfører seg på måtar han ikkje kan skjønna, set Mummimamma saman senger, bygg ein hage og plantar rosebusker. Mummitrollet finn seg ein ny venn og blir stadig meir sjølvstendig, og My lev eit heilt eige og hemmeleg liv, der ho berre stikk innom fyret innimellom for å eta.

Med ein sjølvsagt autoritet vil Mummipappa ta vare på familien, noko han opplever i eit glimt då dei segler over havet, men som han ikkje er i stand til i stunda han entrar kvardagen. Den stadig overvelda Mummipappa må stikka seg vekk, for så å hovmodig og skamfull komma tilbake med ein kunstig høg sjølvtillit berande på (meir eller mindre) skjulte nederlag. Dette leier til kjipe sjelekvalar for Mummipappa, men dette spelet får òg enorme konsekvensar for familien, som blir skarve kulissar i sjølvrealiseringsprosjektet hans. Mannsrolla Mummipappa strever etter å passa inn i, er nemleg trong, uoppnåeleg og destruktiv. Rolla fører til at han blir stengt inne i eit tilsynelatande triumferande ytre, mens dei sjølvstendige og sterke individa rundt han må bli reduserte til avhengige puslingar. Sidan verken han eller dei rundt funkar i det strenge scriptet, blir verda ein stad der han enten er enormt stor eller forferdeleg liten; enten dominerer hans eigen snute synsfeltet, eller så føler han seg redd og skral i møte med ei kaotisk verd utan plass til han.

Og sånn kan ein jo ikkje ha det.

Sofia Chrifi-Alaoui er 23 år, og ny i trass! Hun har en bachelor i idéhistorie og jobber nå på aks. Liker å spise brie og sykle.

Jansson, Tove. Pappaen og havet. Aschehoug: Oslo, 1966.

Woolf, Virginia. A Room of One´s Own. Penguin Books: London, 2000.